Σε όλες τις εποχές ο ρόλος των συλλεκτών στην Τέχνη ήταν καθοριστικός. Οι συλλέκτες αποτελούν έναν από τους βασικούς πυλώνες στήριξης των καλλιτεχνών από οικονομικής αλλά και συναισθηματικής πλευράς. Έχουν -κατά κάποιο τρόπο- μια λειτουργία συμπληρωματική των μουσείων και των λοιπών θεσμικών χώρων τέχνης. Επιπροσθέτως, στηρίζουν και ηθικά τους καλλιτέχνες με την δημιουργία ευνοϊκού κλίματος σχετικά με το έργο τους σε χώρους επιρροής τους. Πολλές φορές η στήριξη αυτή είναι καθοριστική για την πορεία ενός καλλιτέχνη. Η συμμετοχή έργων σε σημαντικές συλλογές είναι στοιχείο που η εικαστική κοινότητα, οι φιλότεχνοι αλλά και το ευρύ κοινό αξιολογούν θετικά. 

Στο πλαίσιο συνομιλίας μας με Έλληνες συλλέκτες, συναντηθήκαμε με τον κύριο Νίκο Παπαγεωργίου. Ο κύριος Παπαγεωργίου γεννήθηκε στην Αθήνα, ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Βαρβάκειο και είναι διπλωματούχος Χημικός Μηχανικός από το Ε.Μ.Π. Εργάσθηκε στον ευρύτερο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα ως υψηλόβαθμο στέλεχος και ιδιωτικά στον χώρο της κατασκευής οικοδομών. 

Τεχνοκράτης παλαιάς κοπής με ευγένεια, διορατικότητα, ενσυναίσθηση και ευρύτητα πνεύματος διατηρεί συλλογή διακεκριμένων εικαστικών κυρίως Ελλήνων, που αριθμεί 3ψήφιο αριθμό έργων.  

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη 

-Κύριε Παπαγεωργίου, πώς ξεκινήσατε να συλλέγετε έργα τέχνης; 

-Η αρχή έγινε με την σύζυγο μου για διακόσμηση της νεόδμητης κατοικίας μας στην Βουλιαγμένη, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Μας επηρέασε το γεγονός ότι τα πρώτα έργα μάς ικανοποίησαν, ενώ παράλληλα αισθανθήκαμε την χαρά, που προκαλεί η επίσκεψη των χώρων τέχνης και την ευχάριστη διέξοδο που δίνουν σε μια έντονη καθημερινότητα.

-Κύριο κίνητρο σας για την συλλογή έργων τέχνης είναι η υπεραξία που μπορεί να έχει το έργο στο μέλλον ή απλά η διέξοδος από την καθημερινότητα που προσφέρει; 

– Με προσεκτικές επιλογές η αγορά έργων μπορεί να έχει σημαντικές υπεραξίες. Πάντως όσοι αποφασίσουν να ασχοληθούν με την αγορά έργων τέχνης πρέπει να έχουν την γνώση του χώρου, ιδιαίτερα της εμπορικής του λειτουργίας και ότι η δημιουργία συλλογής τέχνης και η επένδυση στην τέχνη είναι εν γένει δραστηριότητες διαφορετικές παρά το κοινό αντικείμενο στο οποίο δραστηριοποιούνται.  

Η μεν στηρίζεται στο πάθος του συλλέκτη, την ευχαρίστηση που του προκαλούν τα έργα και στους ευρύτερους στόχους της Συλλογής ως ενιαίο σύνολο, όπως ο συλλέκτης τους θέτει, ενώ η δε στην δημιουργία υπεραξίας δια των έργων τέχνης. Ανεξάρτητα από την συνθήκη εκκίνησης, το θέμα της εξέλιξης των τιμών των έργων τέχνης απασχολεί όλους όσοι ασχολούνται με αυτήν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Οι επενδυτές στην τέχνη διότι συμμετέχουν στην αγορά ακριβώς με την προσδοκία ανόδου των τιμών των έργων τέχνης και οι συλλέκτες διότι αν τα έργα της συλλογής απαξιωθούν οικονομικά, περιορίζεται και το γενικότερο ενδιαφέρον για την ίδια την συλλογή, στο οποίο ενδιαφέρον προσδοκά συνήθως και ο συλλέκτης ως αναγνώριση της προσφοράς του στο κοινωνικό σύνολο. 

Έτσι, η παρακολούθηση της εμπορικής πορείας και των τιμών των έργων των καλλιτεχνών, που έχει επιλέξει ο συλλέκτης, είναι μια συνεχής δραστηριότητα από τον χρόνο ένταξής τους στην Συλλογή του. 

 -Πώς γίνεται η επιλογή ενός έργου; Επιλέγετε το έργο ή τον καλλιτέχνη; Προτιμάτε να γνωρίζετε προσωπικά τον καλλιτέχνη ή δεν σας αγγίζει αυτό;  

-Τα κριτήρια της επιλογής ενός έργου είναι περισσότερα του ενός. Το βασικότερο κριτήριο επιλογής είναι το ίδιο το έργο. Πιστεύω ότι από αυτό πρέπει να ξεκινήσει κάθε υποψήφιος αγοραστής ενός έργου, είτε είναι συλλέκτης, είτε επενδυτής, είτε απλός φιλότεχνος που προσδοκά μια ευχάριστη συγκατοίκηση με το έργο – πόσο υγιής επιθυμία.  

Όσοι, βέβαια, ασχολούνται με την τέχνη συστηματικά και φυσικά οι συλλέκτες είναι λογικό να λαμβάνουν υπόψη τους και το κριτήριο της αναγνωρισιμότητας του καλλιτέχνη, την ιστορία του ίδιου του έργου, την βελτίωση της συλλογής με την συμμετοχή του έργου αλλά και την τιμή. 

Με αρκετούς καλλιτέχνες είμαι φίλος και με όλους, των οποίων κατέχω έργα, υπάρχει αμοιβαία εκτίμηση. Σε κάθε περίπτωση, εφόσον περιέλθει στην κατοχή μου κάποιο έργο ενός καλλιτέχνη, επιδιώκω την γνωριμία μαζί του. Πέραν της καθαρά ανθρώπινης ανάγκης για αυτήν την γνωριμία, πιστεύω ότι γνωρίζοντας τον καλλιτέχνη κατανοείς καλύτερα και το έργο του. Προφανώς και με επηρεάζει ο χαρακτήρας του καλλιτέχνη αλλά όταν το έργο μου «μιλάει» αυτό δεν αποτελεί κατά κανόνα τόσο σημαντικό κριτήριο. 

-Ποιοι Έλληνες σύγχρονοι καλλιτέχνες θεωρείτε ότι έχουν δυναμική και τους έχετε επιλέξει για την Συλλογή σας; 

-Θεωρώ ότι η δυναμική ενός καλλιτέχνη εκφράζεται σε σημαντικό βαθμό από το στιβαρό του βιογραφικό, την συμμετοχή του στο εικαστικό γίγνεσθαι, στο περιβάλλον δραστηριοποίησης του π.χ. την χώρα, τις επιτυχημένες εκθέσεις του, την σύγκλιση θετικών απόψεων των ιστορικών τέχνης, του συλλεκτικού και του φιλότεχνου κοινού, την εμπορικότητα των έργων του στην πρωτογενή (αίθουσες τέχνης – γκαλερί) και την δευτερογενή (δημοπρασίες) αγορά τέχνης με ανοδική πορεία των τιμών του, την εκτίμηση για την διαχρονικότητα και συνεπώς μουσειακότητα του έργου του και, τέλος, ως αναγνώριση των προηγουμένων, την συμμετοχή του σε συλλογές θεσμικών οργανισμών τέχνης (μουσεία και πινακοθήκες) καθώς και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.

Η καταξίωση ενός καλλιτέχνη απαιτεί χρόνο αλλά αρκετοί από τους σύγχρονους την έχουν κατακτήσει και η επιλογή τους για την συλλογή μου έχει ιστορικό χαρακτήρα αφού πολλά από τα έργα τους αγοράσθηκαν πολλά χρόνια πριν. Σε τέτοιες περιπτώσεις  η διορατικότητα του συλλέκτη και οι συλλογές αξιολογούνται και από την συμμετοχή αυτών των καλλιτεχνών. Η διορατικότητα του συλλέκτη είναι σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη μιας συλλογής. 

-Ποιους ξένους καλλιτέχνες ξεχωρίζετε; 

-Παρακολουθώ τον διεθνή χώρο προκειμένου να ενημερωθώ για τις διεθνείς τάσεις στην τέχνη, αφού αυτές σταδιακά περνούν και στην ελληνική. Η παρακολούθηση των ίδιων των καλλιτεχνών και της εξέλιξης των τιμών των έργων τους δεν αποτελεί αντικείμενο της συλλεκτικής μου δραστηριότητας, θα διευρυνόταν, άλλωστε, τόσο πολύ το αντικείμενο που θα χρειαζόταν χρόνο ενασχόλησης, που δεν δύναμαι να διαθέσω. Στο πλαίσιο αυτό και στο μέτρο του διαθέσιμου χρόνου, παρακολουθώ τις δραστηριότητες αρκετών αιθουσών τέχνης που εκθέτουν έργα καταξιωμένων ξένων καλλιτεχνών. 

Πιστεύω στην αξία της ελληνικής τέχνης και ότι κάλλιστα θα μπορούσε να διακριθεί στην διεθνή αγορά. Οι συλλέκτες και η ελληνική αγορά γενικότερα δεν αρκούν για την στήριξη των Ελλήνων καλλιτεχνών και εδώ οι ελληνικές γκαλερί, με την εξαίρεση ελάχιστων, δεν έχουν αναλάβει τον ρόλο που τους αναλογεί. Όσες κάνουν μια σοβαρή επένδυση για προβολή τους στο εξωτερικό με πρόγραμμα και συστηματικό τρόπο, πιστεύω ότι θα ανταμειφθούν. 

Το βασικότερο κριτήριο επιλογής είναι το ίδιο το έργο

-Ποιος -θεωρείτε- είναι ο ρόλος του Συλλέκτη στην υπηρεσία της Τέχνης; Πιστεύετε ότι ένας από τους ρόλους του συλλέκτη είναι και η υποστήριξη των καλλιτεχνών;  

-Οι συλλέκτες αποτελούν ένα από τους βασικούς πυλώνες στήριξης της τέχνης. Εκτός της προφανούς οικονομικής στήριξης δια της αγοράς έργων μέσω των αιθουσών τέχνης και των καλλιτεχνών, συμβάλουν στην προβολή της τέχνης με την έκθεση συλλογών δημόσια, την συμμετοχή έργων τους σε σημαντικές ομαδικές εκθέσεις, την έκδοση καταλόγων για καλύτερη ενημέρωση του κοινού, μια λειτουργία συμπληρωματική των μουσείων και λοιπών θεσμικών χώρων τέχνης. 

Στηρίζουν τους καλλιτέχνες και με την δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για το έργο τους σε χώρους επιρροής τους. Πολλές φορές η στήριξη αυτή είναι καθοριστική για την πορεία ενός καλλιτέχνη. Ακόμη και η απλή συμμετοχή έργων ενός καλλιτέχνη σε σημαντικές συλλογές είναι στοιχείο που η εικαστική κοινότητα, οι φιλότεχνοι αλλά και το ευρύ κοινό αξιολογούν θετικά, γι’ αυτό και συνήθως αναφέρεται στο βιογραφικό των καλλιτεχνών. 

Ο ρόλος τους είναι εθελοντικός και η πορεία τους στον χώρο της τέχνης μοναχική με οδηγό το προσωπικό τους γούστο και την προσδοκία της ηθικής αναγνώρισης της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Αυτός είναι και ο λόγος που πιστεύω ότι οι συμμετέχοντες στο εικαστικό γίγνεσθαι και την αγορά έργων τέχνης πρέπει να στηρίζουν το έργο των συλλεκτών με διευκολύνσεις στο μέτρο των δικών τους αρμοδιοτήτων, κάτι που σήμερα κατά κανόνα δεν συμβαίνει. Διευκολύνσεις απλές, κυρίως, που συνήθως έχουν ελάχιστο κόστος, όπως αποστολή καταλόγων των εκθέσεων ηλεκτρονικά ή με έντυπο υλικό, ώστε ο συλλέκτης να μπορεί να επικεντρώνεται έγκαιρα στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του. 

– Έχετε στη συλλογή σας δικά σας πορτρέτα ή της οικογένειας σας; Ξεχωρίζετε κάποιο από αυτά; 

-Δεν έχω πορτρέτα στην συλλογή ούτε δικά μου ούτε μελών της οικογένειάς μου, παρά τις κατά καιρούς ευγενείς παραινέσεις και προσφορές που είχα γι’ αυτό από καλλιτέχνες που εκτιμώ ιδιαίτερα. Πάντα προτιμούσα άλλο έργο ενός καλλιτέχνη από την ζωγραφική μου εικόνα. Είχα την εντύπωση ότι μια τέτοια απόφαση εμπεριέχει ένα στοιχείο ματαιοδοξίας.  

Βλέποντας, όμως, την έκθεση των πορτρέτων του Θανάση Μιχαηλίδη «Τριάντα δύο καλλιτέχνες και ένας συλλέκτης» στην γκαλερί Contemporary Athens, που ήταν ένα εικαστικό γεγονός – εορτή της τέχνης, τον σχετικό κατάλογο σε συλλεκτική έκδοση, που είχε την ευγένεια να μου προσφέρει ο συλλέκτης και γνωρίζοντας τον άνθρωπο, βλέπω, πλέον, το πορτρέτο μου από καλλιτέχνη της συλλογής πιο θετικά. 

-Ποιο πολύ διάσημο έργο θα θέλατε να αποκτήσετε και έχετε σπίτι σας, να το βλέπετε κάθε μέρα και δεν μπορείτε να το αποκτήσετε; 

-Θα ήθελα πολλά, πάρα πολλά. Τρία όμως αριστουργήματα της τέχνης έρχονται στο μυαλό μου άμεσα. Δύο από τον διεθνή χώρο και ένα από τον ελληνικό. Και τα τρία από μόνα τους είναι αρκετά να στηρίξουν από ένα μουσείο. Έργα τα οποία έχω γνωρίσει και κάθε φορά που τα βλέπω, ακόμη και σε απλή φωτογραφία, αισθάνομαι την ίδια συγκίνηση όπως όταν τα είδα για πρώτη φορά. 

Το έργο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) «Η ταφή του κόμητος Οργκάθ». Το μνημειώδες αυτό έργο – σταθμός – στην πορεία του και συμπυκνώνει όλα τα στοιχεία της καλλιτεχνικής διαδρομής από την ορθόδοξη βυζαντινή αγιογραφία μέχρι την δυτική τέχνη, που είχε διδαχθεί κατά την παραμονή του στην Ιταλία. Είναι ένα έργο το οποίο γνωρίζω από μαθητής γυμνασίου, όταν μου ανατέθηκε σχετική εργασία. Η εργασία εκφυλίσθηκε στην απόδοση του αντίστοιχου κειμένου της εγκυκλοπαίδειας του Ελευθερουδάκη από την αρχαίζουσα γλώσσα στην απλή καθαρεύουσα, μαθητική γλώσσα της εποχής. Δεν ήταν δυνατόν να χειριστώ αυτό το θέμα στην ηλικία των δέκα τεσσάρων χρόνων, ήταν όμως αρκετό για να γνωρίσω αυτό το αριστούργημα, να έχω μια πρώτη επαφή με την ανάλυση έργων τέχνης και να με δέσει συναισθηματικά με το ίδιο το έργο. 

Το έργο του Πάμπλο Πικάσο Γκερνίκα (Guernica), κορυφαία στιγμή δημιουργίας του μέγιστου Ισπανού ζωγράφου, που στέλνει το πιο ισχυρό αντιπολεμικό μήνυμα στους αιώνες. Ένα μήνυμα επίκαιρο στην εποχή της δημιουργίας του, μετά τον βομβαρδισμό της ομώνυμης πόλης στην Ισπανία, επίκαιρο και στην σημερινή εποχή με όλα αυτά που συμβαίνουν. 

Από τον ελληνικό χώρο το έργο του Γιάννη Τσαρούχη «Οι τέσσερις εποχές». Στην εποχή της τεχνολογίας, όπου οι πάντες μιλούν για τον χρόνο σαν ως την τέταρτη διάσταση, ο Γιάννης Τσαρούχης συμπυκνώνει τον κύκλο του χρόνου, την ελληνική φύση, την ελληνική παράδοση και τον άνθρωπο σε δύο μόνον διαστάσεις, αυτές του ζωγραφικού καμβά. Ένα αριστούργημα που στέλνει ένα διαχρονικό μήνυμα για την σύνδεση του ανθρώπου με την φύση και το περιβάλλον, που τόσο κακοποιεί. 

Βέβαια, αν επρόκειτο να διαλέξω ένα για το σπίτι μου, για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων η δραστηριοποίησή μου στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και η ευκολότερη συμβίωση με το έργο, θα ήθελα να αποκτήσω τις τέσσερις εποχές του Γιάννη Τσαρούχη. 

-Μελλοντικά σχέδια; Συνεχίζετε να συλλέγετε;  

-Η συλλογή είναι πλέον σε μια φάση ωριμότητας και μία λογική εξέλιξη είναι η έκθεση της σε κατάλληλο χώρο και η δημιουργία ενός καταλόγου. Η συνέχιση της συλλογής με παλιότερους καλλιτέχνες δεν είναι απαραίτητη, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, ωστόσο, το πεδίο για ένταξη νεότερων ζωγράφων σε αυτήν είναι ανοικτό.  

Εν τω μεταξύ χαιρόμαστε την καθημερινότητα με την συγκατοίκηση μας με τα έργα τέχνης, τα οποία είναι ήδη στην συλλογή.